Trong hai ngày 19 và 20 tháng 6, tại vùng đất cao nguyên Ta Ly, Diễn đàn Nông Nghiệp Sinh Thái 2025 đã diễn ra với sự tham gia của gần 40 thành viên đến từ các cộng đồng thực hành nông nghiệp sinh thái của Caritas Đà Lạt: Đưng K’nớ, BokaBang, Lộc Tân, Tà Ly và Đinh Trang Hòa. Đồng hành cùng bà con là 12 nhân viên Caritas Đà Lạt và anh Nguyễn Đức Sự, một nông dân dày dạn kinh nghiệm trong canh tác sinh thái.
Diễn đàn là dịp để bà con học hỏi lẫn nhau, cùng góp ý, phân tích và lên kế hoạch dài hạn cho hành trình canh tác thuận thiên.
Ngày đầu tiên: Học từ thực địa
Mở đầu diễn đàn, đoàn đã đến thăm vườn nhà Bạp Định – một mô hình vườn đang trong tiến trình chuyển đổi sinh thái. Vườn có địa hình dốc, trồng xen canh nhiều loại cây như bơ, sầu riêng, cà phê, xoài, cây rừng, macca… và có ao nuôi cá và nguồn nước sẵn có từ thiên nhiên.
Tại đây, bà con cùng nhau quan sát thực tế, đưa ra nhiều góp ý giá trị, đặc biệt về:
- Quy hoạch vườn trên đất dốc: Anh Sự hướng dẫn cách đo và làm đường đồng mức, cách đào hố trồng cây để giữ đất, chống xói mòn. Các đường đồng mức cần trồng cây lâm nghiệp xen kẽ để giữ nước và phân bố chất dinh dưỡng hiệu quả. Bà con cũng góp ý cần trồng cây chắn gió và chắn phân thuốc độc hại ở rìa hướng Đông,
- Nguồn nước sạch: Cần có bờ chắn quanh vườn để tránh nước ô nhiễm trôi vào. "Vườn rất cần nước nhưng tuyệt nhiên không cần nước bẩn" – Đồng thời thay đổi điểm đặt nhà chòi - tận dụng địa hình để tái sử dụng nước thải sinh hoạt.
- Giảm phụ thuộc hóa chất: Theo anh Sự, khi đã sử dụng thuốc kích trái và phân hóa học, cây sẽ "nghiện thuốc" và ngày càng đòi hỏi nhiều hơn. Việc cải tạo cần đi từ từ – trung bình 5 năm để cây tái sinh hoàn toàn.
- Vườn đa tầng tán và nuôi ong: Đây là một mô hình có lợi cho đa dạng sinh học, đặc biệt lý tưởng để nuôi ong vì nguồn thức ăn phong phú, mật ong cũng chất lượng hơn. Bên cạnh các cây lâm nghiệp cũng nên trồng xen canh cây ngắn ngày như gừng, bầu bí,..
Giá trị của giống bản địa và vườn ươm cộng đồng
Một điểm nhấn trong ngày đầu tiên là cuộc trò chuyện xoay quanh giống cây bản địa. Khi được thưởng thức trái mít bản địa thơm lừng do người làng tặng, anh Sự chia sẻ: mít bản địa không chỉ ngon mà còn có giá trị kinh tế toàn diện – từ quả, hạt, vỏ đến thân cây gỗ đều sử dụng được.
Bà con cũng nhận thức rõ rằng: giống bản địa khỏe hơn, sống thọ, thích nghi tốt với khí hậu và ít cần chăm bón. Vì vậy, việc gây dựng một vườn ươm cộng đồng là rất quan trọng. Điểm đáng mừng là cộng đồng Ta Ly đã có một vườn ươm nhỏ, nơi mọi người cùng chia sẻ giống và học cách ươm cây. Cộng đồng cũng đang hướng đến một tương lai không phụ thuộc cây giống từ nguồn cung bên ngoài.
Ngày thứ hai: Chia sẻ – Lắng nghe – Lên kế hoạch
Ngày thứ hai là không gian chia sẻ quý giá từ những hộ đã thực hành nông nghiệp sinh thái suốt 6–7 năm qua:
Vườn anh Siêng – Định hình sinh thái từ 2017
Từ vườn cà phê 2 ha chuyển đổi từ 2017, anh Siêng chia sẻ chặng đường đầy thử thách: bị người thân và làng xóm chê trách vì đi ngược với xu hướng nông nghiệp hiện đại, kiên nhẫn học cách sống cùng sâu bệnh thay vì tiêu diệt chúng, đồng thời anh cũng cắt giảm hoàn toàn phân thuốc hóa học.
Thời gian trôi qua, khu vườn cũng dần hồi sinh. Những ngày đầu, dù hoa trái đã nở rộ mà chưa có khách hàng nào, anh vẫn vui vẻ thu hoạch rồi mang tặng cho người dân trong làng. Đến ngày hôm nay, vườn anh Siêng đã có khách đến thu mua, nước đầu nguồn đủ để tưới, cây khỏe mạnh, và sản phẩm sạch.
Vườn mẹ Hoàng – Trái ngọt sau 7 năm không thuốc cỏ
Chuyển hướng từ 2018, vườn mẹ Hoàng không còn phun thuốc cỏ, và cắt giảm dần phân thuốc hóa học. Mẹ Hoàng chia sẻ: “sau khi cắt giảm phân thuốc, vườn bắt đầu đón nhận sự trở về của khỉ và heo rừng” – một dấu hiệu hồi phục sinh thái rõ ràng. Những cây ăn trái trong vườn cũng phát triển nhanh, cây chanh dây tự tay ghép cũng ra quả nặng trĩu, và niềm vui lớn nhất là chị dần hiểu rõ và trân quý giá trị công trình của chính mình. Mong muốn của mẹ Hoàng là sẽ giảm bớt giờ làm thêm bên ngoài, có thêm kinh tế để về chăm sóc cho vườn cây ngày một tốt hơn.
Đúc kết và định hướng dài hạn
Anh Sự kết lại bằng 5 nguyên lý cơ bản cần nắm khi bắt đầu hành trình sinh thái:
- Quan sát tổng thể: Vườn của mình và khu vực xung quanh thôn xóm: rừng, rẫy, nhà ở, nguồn nước, đất đai…
- Tương tác địa lý: Nắng, gió, các hướng …
- Nhận diện lợi thế: con người, tài nguyên, thị trường…
- Phát hiện tiềm năng: Kinh tế, xã hội, sinh thái…
- Lựa chọn mô hình phù hợp: Quy hoạch vườn như thế nào, trồng cây gì nhiều, cây gì ít – phân bổ theo lát cắt sinh thái
Sau phần hướng dẫn, các hộ được hướng dẫn cách ghi nhật ký nông hộ, theo dõi thời tiết, sâu bệnh và sự phát triển cây trồng. Từng hộ cũng bắt đầu lên kế hoạch ngắn và dài hạn, cam kết đưa những gì học được vào thực hành.
Diễn đàn khép lại trong niềm tin và tinh thần kết nối. Từ những mảnh vườn nhỏ, từ những câu chuyện cá nhân – một mạng lưới nông dân sinh thái đang dần lớn lên. "Trồng cây hôm nay – là mua bảo hiểm cho sự sống tương lai."